خمسۀ نظامی گنجوی
نسخۀ Add.MS.6613 کتابخانۀ بریتانیا
نسخه‌‌ای مصور از دورۀ صفوی (۷-۱۰۷۶ ق/ ۷-۱۶۶۵ م)
خمسۀ نظامی Add.MS.6613 کتابخانۀ بریتانیا 41 تصویر به سبک اصفهان عصر صفوی دارد. این نسخه دارای 300 برگ و 599 صفحه متن است و در هر صفحه 25 سطر چهارستونی به خط نستعلیق، با کمند و جدول مشکی و زرین و لاجوردی، در تاریخ ربیع‌الثانی 1076 ق/ 1665 م نوشته شده است. در نسخۀ مذکور، عنوان هر منظومۀ خمسه در سرلوحی مذهب دیده می‌شود. این کتاب را جلدی چرمی با تزئینات کنج و ترنج طلاپوش در بر گرفته است.
این نسخه در 300 برگ، به قطع 24/15 در 30/27 سانتی‌متر و خط نستعلیق ابن ابراهیم محمد مؤخر المعلم الکاتب الشیرازی، در سدۀ 11 هجری کتابت شده است و این‌طور که پیداست رقم کاتب و مصور را دارد. شرح رقم‌های مصور بدین گونه است که هر 41 نگاره، به جز برگهای 3 پشت (معراج محمد) و 100 رو (لیلی و مجنون در مکتبخانه) و 252 رو (نبرد اسکندر با روسیان)، رقم هنرمندی ترکمان به نام طالب لالا را دارد. در اهدائیۀ نسخه، علاوه بر مدح حامی، ذکر شده که لالا نگاره‌ها را در سال 1077 ق (7-1666 م) تکمیل کرده است. این‌طور که در انجامه (ترقیمه) آمده، سفارش‌دهندۀ این نسخه شخصی به نام تاجا میرزا ابوالحَسَنا بوده است.
نسخۀ مذکور را جان فاولر هال[1] در سال 1825 م به موزۀ بریتانیا اهدا کرد.
برگهای مصور این نسخه به شرح زیر است:
از برگ ۱ پشت تا ۲۷ رو: مخزن‌‌الاسرار
۳ پشت: پیامبر سوار بر براق با هدایت جبرئیل و بدرقۀ فرشتگان به معراج می‌‌رود. در این نگاره صورت-های فلکی، صور منطقة البروج (بروج دوازده‌‌گانه) و هفت آسمان به تصویر کشیده شده‌‌اند.
۱۲ پشت: انوشیروان و جغدها.
۱۴ پشت: داستان پیرزن با سلطان سنجر.
۱۶ پشت: داستان سگ و صیاد و روباه.
۱۹ پشت: عیسی و سگ مرده.
۲۵ پشت: جوانی که رازهای جمشید را برای یک پیرزن فاش کرد.
۲۹ پشت: داستان هارون‌‌الرشید با موی تراش.
از برگ ۲۷ پشت تا ۹۰ رو: خسرو و شیرین
۳۴ رو: شفیع انگیختن خسرو پیران را پیش پدر (هرمز).
۳۶ پشت: شاپور در حال تماشای پسری است که تصویر خسرو را برای شیرین از درخت پایین می‌‌آورد.
۴۰ رو: خسرو و شیرین در رختخواب.
۴۲ رو: دیدن خسرو شیرین را در چشمه سار.
۴۶ پشت: بهم رسیدن خسرو و شیرین در شکارگاه.
۴۸ پشت: شیر کشتن خسرو در بزمگاه، بیرون از چادر شیرین.
۵۳ رو: نبرد میان خسرو و بهرام چوبین.
۵۷ رو: سرگرم کردن باربد و نکیسا خسرو و شیرین را.
۶۴ پشت: رفتن شیرین نزد فرهاد به کوه بیستون.
از برگ ۹۰ پشت تا ۱۳۸ رو: لیلی و مجنون
۹۲ پشت: پیامبر سوار بر براق به آسمان‌‌ها عروج می‌‌کند.
۱۰۰ رو: لیلی و مجنون در مکتبخانه.
۱۰۳ پشت: بردن پدر مجنون را به خانه کعبه.
۱۰۷ رو: ابن سلام در حال تماشای لیلی با ملازمانش در نخلستان است.
۱۰۹ پشت: نبرد قبایل.
۱۱۵ رو: امتناع لیلی از ابن سلام.
۱۳۱ پشت: غش کردن لیلی و مجنون.
از برگ ۱۳۸ پشت تا ۱۹۶ رو: هقت پیکر
۱۴۸ رو: کشتن بهرام گور اژدها را.
۱۵۵ رو: بر دوش گرفتن فتنه گاو نری را و بالا بردن او از پله‌‌ها برای بهرام گور.
۱۵۹ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت هندی روز شنبه در گنبد سیاه.
۱۶۵ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت مور روز یکشتبه در گنبد زرد.
۱۶۸ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت تاتار روز دوشنبه در گنبد سبز.
۱۷۱ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت روسی روز سه‌‌شنبه در گنبد سرخ.
۱۷۵ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت خوارزم روز چهارشنبه در گنبد پیروزه رنگ.
۱۸۰ رو: نشستن بهرام با شاهدخت چینی روز پنجشنبه در گنبد صندلی.
۱۸۴ پشت: نشستن بهرام با شاهدخت یونانی روز آدینه در گنبد سپید.
۱۸۹ پشت: بهرام گور و شبانی که سگش را آویخته بود.
از برگ ۱۹۶ پشت تا ۳۰۰ رو: اسکندرنامه
۲۰۸ رو: جشن گرفتن اسکندر پیروزی خود را بر زنگی‌‌ها (حبشی‌‌ها).
۲۱۹ پشت: تسلی دادن سکندر دارا را در حال مرگ.
۲۳۲ رو: بزم اسکندر با نوشابه.
۲۴۴ رو: رسیدن خاقان چین به سرحد پیش از اسکندر.
۲۴۶ پشت: مهمانی کردن خاقان چین اسکندر را.
۲۵۲ رو: نبرد اسکندر با روسیان.
۲۶۱ پشت: اسکندر و یک فرشته در حال تماشای خزر و الیاس که ماهی خشکیده‌‌ای را درون آب حیات می‌‌گذارند.
۲۷۴ رو: هرمس حکیمانی که برای شکست دادن وی در مناظره جمع شده بودند خواب می‌‌کند.
کتاب‌‌شناسی
Ch. Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum (London, 1879-1883), p. 572.
Norah M. Titley, Miniatures from Persian Manuscripts: a Catalogue and Subject Index of Paintings from Persia, India and Turkey in the British Library and the British Museum (London, 1977), pp. 136-137.
این نسخه به صورت آنلاین در سایت زیر در دسترس است:
http://www.bl.uk/manuscripts/FullDisplay.aspx?ref=Add_MS_6613
پی‌نوشت
[1]. John Fowler Hull
