اولگ گرابار (1929ـ2011)
Oleg Grabar
اولگ گرابار از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین محققان تاریخ فرهنگ و هنر اسلامی بوده است که آرای وی در باب تاریخ هنر اسلامی الهام‌بخش بسیاری از محققان و پژوهشگران معاصر قرار گرفته است. تسلط گرابار بر مبانی نظری و کاربست این مبانی در تاریخ‌نگاری هنر اسلامی موجب برجستگی آثار وی در این حیطه است. او در این آثار پرسش‌های بنیادینی طرح می‌کند که تا پیش از خودش مطرح نشده بود. گرابار با نظریات معاصر روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و زبان‌شناسی آشنا بود و از این دانش در آثارش، برای طرح دیدگاه‌هایی متناسب با جهان‌بینی اسلامی، بهره گرفته است. او کارشناس رشتۀ تاریخ دورۀ باستان از دانشگاه پاریس و تاریخ قرون وسطی از دانشگاه هاروارد بود و دکتری خود را در رشتۀ ادبیات و تاریخ هنر شرق از دانشگاه پرینستون گرفت.
تدریس در دانشکدۀ هنر و مطالعات خاور نزدیک دانشگاه میشیگان، استادی در دانشگاه هاروارد، استادی در موسسۀ مطالعات عالی پرینستون از فعالیت‌های آموزشی گرابار است. از سوابق اجرایی و پژوهشی او می‌توان به سردبیری مجلۀ آرس اورینتالیس[1]، بنیان‌گذاری و سردبیری نشریۀ مقرنس[2]، عضویت در هیئت مدیرۀ بنیاد آقاخان و نمایندگی این بنیاد در دانشگاه هاروارد، موزه‌داری بخش هنر خاورنزدیک در گالری فریر[3] واشنگتن، حفاری در محوطۀ قصرالحیر شرقی در سوریه اشاره کرد. دریافت مدال چارلز فریر[4] در سال 2001 برای مطالعات هنر آسیایی و جایزۀ ویژۀ بنیاد آقاخان در سال 2010 از افتخارات اولگ گرابار است.
یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار او کتاب میانجی‌گری زینت[5] (1992) است، دربارۀ شیوۀ ادراک و ماهیت زینت و تمایز زینت و تزئین در هنر اسلامی. گرابار تزئینات در هنر اسلامی را به چهار دستۀ نوشتار و هندسه و نقوش گیاهی و تصاویر معمارانه تقسیم می‌کند و سعی در تبیین و تفسیر شیوۀ انتقال معنا از طریق نقوش تزئینی هنر اسلامی دارد. دومین اثر جریان‌ساز گرابار در حیطۀ مطالعات اسلامی کتاب شکل‌گیری هنر اسلامی[6] (1973) است. شیوۀ گرابار در این دو کتاب طرح پرسش‌های پیاپی است و پاسخ‌ها و استدلال‌های وی در این دو کتاب موجب شکل‌گیری بحث و نظریه‌های جدیدی در باب پیدایش و تفسیر هنر اسلامی شد.
از دیگر تألیفات اولگ گرابار مجموعۀ چهارجلدی ساختار مطالعۀ هنر اسلامی است. این مجموعه شامل هشتاد و سه عنوان از مشهورترین مقالات گرابار است که به تفکیک موضوع و در چهار جلد منتشر شده است. جلد نخست، با عنوان هنر متقدم اسلامی 650ـ1100 م[7] (2005) شامل بیست مقاله از تاریخ هنر پنج قرن نخست اسلام است.
جلد دوم، با عنوان فرهنگ بصری اسلام 1100ـ1800 م[8] (2006) بیست و پنج مقاله با موضوع تاریخ و زیبایی‌شناسی نگارگری و کتاب‌آرایی ایرانی است. جلد سوم، هنر اسلامی و فراسوی آن[9] (2006)، بیست و سه مقاله است از تأملات نظری گرابار دربارۀ تاریخ‌نگاری هنر و به‌ویژه هنر اسلامی که شامل سه بخش نظریۀ هنر، مباحث کلی پیرامون معماری اسلامی، مباحث کلی پیرامون هنر اسلامی است. جلد چهارم، با عنوان بیت‌المقدس[10] (2006)، شامل پانزده مقاله دربارۀ هنر و باستان‌شناسی و حفاری‌های بیت المقدس است.
در ایران، علاوه بر تعدادی از مقالات اولگ گرابار، سه کتاب وی به فارسی ترجمه شده است:
ـ گرابار، الگ، 1395، شکل‌گیری هنر اسلامی، ترجمۀ مهدی گلچین عارفی، انتشارات حکمت سینا، تهران.
ـ گرابار، اولگ، 1391، دانشنامۀ هنر و معماری ایرانی ( مدخل هنر اسلامی)، ترجمه و تألیف صالح طباطبایی، متن، تهران.
ـ گرابار، اولگ، 1384، مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
فهرست منابع برای مطالعه و آشنایی بیشتر با اولگ گرابار
ـ قیومی‌بیدهندی، مهرداد، 1390، گفتارهایی در مبانی و تاریخ معماری و هنر، انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ موسی، مجد، الأسد، محمد، 1385، الگ گرابار و نیم قرن تحقیق در هنر اسلامی، مترجم رمضان‌علی روح‌اللهی، گلستان هنر، شمارۀ 4.
Grabar, Oleg, 2010, In Conversation with Oleg Grabar: The Institute for Advanced Study, Held by Agha Khan Foundation.
Hillenbrand, Robert, 2012, Oleg Grabar: The Scholarly Legacy, Journal of Art of Historiography, 6
Hillenbrand, Robert, 2012, Oleg Grabar, Distinguished Historian of Islamic Art, Iranian studies, Vol 45.
منابع
Grabar, Oleg, 1992, The Mediation of Ornament, Princeton University Press.
Grabar, Oleg, 2005,Volume 1 of Constructing the study of Islamic art: Early Islamic Art, 650-1100, Ashgate Publishing.
Grabar, Oleg, 2006, Volume 2 of Constructing the study of Islamic art:Islamic Visual Culture, 1100-1800. Ashgate Publishing.
Grabar, Oleg, 2006, Volume 3 of Constructing the study of Islamic art: Islamic Art and Beyond, 1100-1800. Ashgate Publishing.
Grabar, Oleg, 2006, Volume 4 of Constructing the Study of Islamic Art, Jerusalem, Hampshire: Ashgate Publishing.
archnet.org/media_contents/89216
پی‌نوشت
[1]. Ars Orientalis
[2]. Muqarnas
[3]. Freer Gallery of Art
[4]. Charles L. Freer
[5]. The Mediation of Ornament
www.amazon.com/Mediation-Ornament-Oleg-Grabar/dp/0691001561
[6]. Formation of Islamic art
www.amazon.com/Formation-Islamic-Art-Revised-Enlarged/dp/0300040466
[7]. Constructing the study of Islamic art: Early Islamic Art, 650-1100
www.archnet.org/publications/4963
[8]. Constructing the study of Islamic art:Islamic Visual Culture, 1100-1800
www.archnet.org/publications/4964
[9]. Constructing the study of Islamic art: Islamic Art and Beyond, 1100-1800
www.archnet.org/publications/4965
[10]. Constructing the Study of Islamic Art, Jerusalem
