رابرت هیلن‌برند

رابرت هیلن‌برند

Robert Hillenbrand

رابرت هیلن‌برند از مهم‌ترین مورخان هنر و معماری اسلامی است که با نوشتاری منسجم و گیرا به گسترش شناخت پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزۀ هنر اسلامی کمک بسیاری کرده‌ است. او در دانشگاه‌های کمبریج و آکسفورد تحصیل کرده است. از سال 1971 در گروه هنرهای زیبای دانشگاه ادینبرو آغاز به تدریس ‌کرد و در سال 1989 کرسی استادی هنر اسلامی به وی اعطا شد. پروفسور هیلن‌برند در دسامبر 2007 بازنشسته شد، اما در حال حاضر عضو افتخاری هیئت علمی در بخش مطالعات اسلامی و خاورمیانه[1] است.

رابرت هیلن‌برند سفرهایی به کشورهای مختلف جهان کرده است و استاد مهمان دانشگاه‌های پرینستون، یوسی‌ال‌ای، بمبرگ، کالج دارتمت، خرونینگن[2] بوده. او کتاب‌هایی با مضامین مختلف نوشته است، از جمله «تصاویر سلطنتی در نقاشی ایرانی»[3] «معماری اسلامی در شمال آفریقا»[4]، «هنر و معماری اسلامی»[5]، «معماری اورشلیم عثمانی: مقدمه»[6]، «مطالعات هنر و معماری اسلامی در قرون وسطا (2 جلد)»[7]، «معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی»[8]. وی همچنین سرویراستار مجموعه مقالات «دهمین کنگرۀ اتحادیۀ اعراب و مسلمانان اروپا»[9]، «کتاب اسلامی»[10]، «هنر سلجوقیان در ایران و آناتولی»[11]، «نقاشی ایرانی از مغول تا قاجار»[12]، «تاریخچه و مرمت مدرسه‌ای قرن شانزدهمی در یمن»[13]، «زبان تصویری شاهنامه»[14]، «تصویر و معنی در هنر اسلامی»[15] بوده است.

این محقق برجسته حدود 120 مقاله دربارۀ جنبه‌ها و ابعاد مختلف هنر و معماری اسلامی منتشر کرده است. در سال 1977 کیوریتور یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های نقاشی ایرانی بود که تا آن زمان برگزار شده بود. حوزۀ تخصصی وی معماری اسلامی و نقاشی و شمایل‌نگاری است، و از نظر جغرافیای تاریخی، بیشتر به ایران و سوریه در دوران امویان پرداخته است. او عضو هیئت تحریریۀ تاریخ هنر پرسیکا[16]، آساف[17]، مجموعۀ دیوید[18]، مؤسسۀ آسیا و مطالعات هنر و معماری اسلامی[19] و مطالعات آکسفورد در هنر اسلامی بوده است و در دانشنامۀ هنری 36جلدی مکمیلن[20] مشاور هنر اسلامی بود. او نُه سمپوزیوم بین‌المللی در ادینبرو برگزار کرده است و همچنین در شوراهای مدرسۀ باستان‌شناسی انگلیس در اورشلیم و تحقیقات انگلیس در منطقۀ شام و انستیتوی مطالعات ایرانی در انگلیس خدمت کرده است.

در سال 1394 کتاب «هنر و معماری اسلامی» به ترجمۀ اردشیر اشراقی در انتشارات روزنه به زبان فارسی منتشر شد. همچنین در سال 1388، کتاب «زبان تصویری شاهنامه» را سید داوود طبائی با کمک انتشارات فرهنگستان هنر به زبان فارسی برگرداند. کتاب «معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی» او را نیز در سال 1393 سید صالح طباطبایی با همراهی انتشارات روزنه به زبان فارسی ترجمه کرد.

می‌توان به چند مورد از مهم‌ترین مقالات هیلن‌برند نیز اشاره کرد تا گسترۀ کار تحقیقاتی او روشن‌تر شود. «عناصر ترکی ـ ایرانی در معماری قرون وسطایی پاکستان: مورد مقبرۀ رکن علم (رکن‌الدین ابوالفتح) در مولتان»[21] عنوان یکی از مقالات اوست که در سال 1992 در مقرنس به چاپ رسید. «کاوش در باب نسخه‌ای فراموش‌شده: شاهنامۀ بایسنقری موزۀ گلستان»[22] یکی دیگر از مقالات مهم اوست که در سال 2010 در مجلۀ ایران‌شناسی چاپ شد. هیلن‌برند به موضوع روش‌شناسی در مطالعات هنر اسلامی نیز علاقه داشت. مقالۀ «مطالعۀ معماری اسلامی: چالش‌ها و نقطه‌نظرها»[23] یکی از نمونه‌هایی است که در سال 2012 در نشریۀ تاریخ‌نگاری هنر[24] به چاپ رسیده است.

در طول سال‌های فعالیت هیلن‌برند، تغییرات وسیعی در حوزۀ مطالعات هنر اسلامی شکل گرفت. یکی از مهم‌ترین علل این تحولات و پویایی فعالیت‌ها و نوشتارهای هیلن‌برند و هم‌نسلانش است که در مسیر پژوهشی خود تلاش کردند رشتۀ مطالعات هنر اسلامی را از شرایطی که در آن بود برهانند. خود هیلن‌برند در این باب نظری کاملاً خلاف جریان شرق‌شناسی دارد. او در یکی از کتاب‌هایش به این موضوع اشاره می‌کند که کتاب‌های تاریخ هنر اسلامی در اروپا غالباً متمرکز بر یک مکتب یا حتی یک هنرمند است و این موضوع نشان می‌دهد که در باب هنر اسلامی بسیار کم‌تر کار شده است؛ اما این بدین معنا نیست که هنر اسلامی گستردگی کمتری دارد. او معتقد است که کتاب‌های هنر اسلامی با موضوعات کلی را صرفاً باید نقطۀ عزیمتی دانست برای تعمق و کاوش بیشتر. در واقع از خط فکری این محقق برجسته می‌توان به این نتیجه رسید که اکنون، با تخصصی شدن زیرشاخه‌های مطالعات هنر اسلامی، موضوعات کلی بیشتر جنبۀ راهنمای صرف را دارند. قطعاً همین تخصصی شدن بدون تلاش‌های افرادی نظیر هیلن‌برند ممکن نبود.

برای آشنایی بیشتر با هیلن‌برند و تفکر او می‌توانید به این پیوندها نیز مراجعه کنید:

سخنرانی در باب عهد جدید و قدیم در نقاشی اسلامی

https://www.youtube.com/watch?v=OkJtfkl8Xmw

سخنرانی در باب هنر روایتگری در شاهنامۀ گورکانی

https://www.youtube.com/watch?v=mfKGgQ0MOwo

سخنرانی در باب معماری در نقاشی ایرانی دوران قرون وسطا: واقعیت یا خیال

https://www.youtube.com/watch?v=FVHYLOy42XM

پی‌نوشت

[1] (IMES) Islamic and Middle Eastern Studies

[2] Princeton, UCLA, Bamberg, Dartmouth College and Groningen

[3] Imperial Images in Persian Painting

[4] Islamic Architecture in North Africa

[5] Islamic Art and Architecture

[6] The Architecture of Ottoman Jerusalem

[7] An Introduction, Studies in Medieval Islamic Art and Architecture (2 vols.)

[8] Islamic Architecture. Form, Function and Meaning

[9] 10th Congress of the Union Européenne des Arabisants et Islamisants

[10] The Islamic Book

[11] The Art of the Saljuqs in Iran and Anatolia

[12] Persian Painting from the Mongols to the Qajars

[13] The History and Restoration of a Sixteenth-Century Madrasa in the Yemen

[14] Shahnama. Text and Image in the Persian Book of Kings

[15] Image and Meaning in Islamic Art

[16] Persica

[17] Assaph

[18] David Collection

[19] Bulletin of the Asia Institute

[20] Macmillan

[21] Turco-Iranian Elements in the Medieval Architecture of Pakistan: The Case of the Tomb of Rukn-i ‘Alam at Multan

[22] Exploring a Neglected Masterpiece: The Gulistan Shahnama of Baysunghur

[23] Studying Islamic Architecture: Challenges and Perspectives

[24] Architectural History Vol. 46