دیوان حافظ؛ نسخۀ Grenville XLI کتابخانۀ بریتانیا
نسخه‌ای مصور به سبک مغولان هند (1009ـ1014 ق/ 1600ـ1605 م)
این نسخه، همانند نسخۀ Or.7573 کتابخانۀ بریتانیا، دست‌نوشته‌ای زیبا از دیوان حافظ در عصر مغولان هند (گورکانیان) است. 259 برگ و 401 صفحه متن دارد. در هر صفحه 10 سطر دوستونی به خط نستعلیق با جدول لاجوردی و شنگرف و زرین نوشته شده است. گاهی در برخی از صفحات، ابیات را مورب نوشته‌اند (برگ 65 پشت، 200 رو). در این نسخه، 19 نگاره به سبک مغولان هندی از مصورانی ناشناس وجود دارد. از تزئینات آن، علاوه بر نقاشی‌ها، می‌توان به لوح مذهب ابتدای دیوان (برگ 3 پشت) و حاشیه‌های دو برگ ابتدایی نسخه، که با نقوش اسلیمی به رنگ طلایی تزئین شده، اشاره کرد. این نسخه را جلدی لاکی با نقوش گل‌ومرغ ساده در برگرفته است. ابعاد نسخۀ مذکور 30/19 در 25/30 سانتی‌متر است.
از خصوصیات منحصربه‌فرد این نسخه نوشتۀ جهانگیرشاه (سلطنت: ۱۰۱۴ـ۱۰۳۷ ق/ ۱۶۰۵ـ۱۶۲۷ م) و جهان‌شاه (سلطنت: 1037ـ1068 ق/ ۱۶۲۸ـ۱۶۵۸ م) در برگ 3 رو است. به گفتۀ جهانگیرشاه این نسخه در الله‌آباد به پایان رسید، جایی که وی با نام شاهزاده سلیم اعلام استقلال کرد. در همین صفحه، شاه جهان نیز یادداشتی را نوشته است که مشابهش را در نسخۀ خمسۀ نظامی Or.6810 می‌توان دید. او ذکر می‌کند این کتاب در روز هشتم جمادی‌الثانی سال 1037 وارد کتابخانۀ وی شد.
برگ‌های مصور این نسخه به شرح زیر است:
برگ 5 رو: تصویری از حافظ که گویا کتابی در دست دارد. این نگاره در انتهای این بیت حافظ آمده است:
|
|
|
برگ 14 رو: پرندگان و جانوران حضرت سلیمان و همراهانش (جنیان و فرشتگان) را دوره کرده‌اند. چهرۀ یکی از فرشتگان در این نگاره یا کشیده نشده یا پاک شده است.
برگ 32 پشت: حافظ و همنشینان در خرابات.
برگ 54 رو: خسرو، به فرهاد نگاه می‌کند که قناتی را در کوه بیستون می‌کند.
برگ 66 پشت: هم‌نشینی حافظ با یکی از پادشاهان مظفری: به نظر می‌رسد چهرۀ دو شخص در این نگاره پاک شده است. بیت پایانی شعر حافظ با این نگاره در یک صفحه واقع شده است:
|
|
برگ 86 رو: طالع‌بین و همراهش در محضر شاهزادۀ جوان مغول.
برگ 104 پشت: به دار آویختن منصور حلاج. این نگاره در انتهای این بیت حافظ کشیده شده است:
|
|
برگ 112 پشت: نوح با پرندگان و حیوانات در کشتی.
115 رو: یوسف در قامت پادشاه مصر به استقبال برادرانش می‌رود. این نگاره در انتهای این بیت حافظ کشیده شده است:
|
|
135 رو: شاهزاده‌ای در گشت و گذار با کتابی در دست سرگرم شنیدن صدای کمانچه است.
166 رو: شاعری شعری را که در تمجید و تحسین شاهزاده سروده به وی پیشکش می‌کند. به نظر می‌رسد در این نگاره به عمد چهره‌ها پاک شده‌اند. این نگاره در انتهای این بیت از حافظ واقع شده است:
|
|
167 رو: صحنه‌ای در حیاط میخانه. در نوشتۀ درون کتاب، هنرمند این اثر استاد مدو[1] معرفی شده است.
181 پشت: مردی مست که رفیقش او را ملامت می‌کند. این نگاره در انتهای این بیت حافظ کشیده شده است:
|
|
192 رو: حافظ و همنشینان. این نگاره با این بیت حافظ در یک صفحه واقع شده است:
|
|
200 پشت: شاعری شعری را که در تمجید و تحسین شاهزاده سروده به وی پیشکش می‌کند.
216 پشت: لیلی مجنون را در صحرا می‌بیند.
228 پشت: صحنه‌ای از شراب‌سازی در بیرون میکده.
232 رو: صحنه‌ای از بازی چوگان.
244 پشت: شاهزاده‌ای در حال نوشیدن می و گوش دادن به صدای ساز وینا[2].
نسخۀ دیوان حافظ (Grenville XLI) را اینجا ببینید:
http://www.bl.uk/manuscripts/FullDisplay.aspx?ref=Grenville_XLI
پی‌نوشت
[1]. Madhu
[2] . از قدیمی‌ترین سازهای زهی هندوستان است.
