دوریس ابوسیف
Doris Behrens-Abouseif
دوریس برنس ابوسیف در سال ۱۹۴۶ در اسکندریۀ مصر به دنیا آمد[۱]. او متخصص هنر عثمانی و مملوکی در مصر و سوریه است و گسترۀ آثارش از دوران متقدم تا قرن نوزدهم را، با موضوعات کلیِ تاریخ هنرهای تزئینی و معماری اسلامی، تاریخ فرهنگی اسلام، مفاهیمی درباب زیبایی‌شناسی و شرق‌شناسی، در برمی‌گیرد. او مدرک کارشناسی ارشدش را در رشتۀ هنر و معماری اسلامی با موضوع «معماری و توپوگرافی در شمال قاهره در قرن پانزدهم» از دانشگاه امریکایی قاهره[۲] گرفت. همین پایان‌نامۀ او بعدها بخشی از کتابی شد که در سال ۱۹۸۵ موسسۀ فرانسویِ باستان‌شناسیِ شرق[۳] چاپ کرد. عنوان رسالۀ دکتری‌اش «وضعیت قبطیان در جامعۀ مصری در بازۀ زمانی اواسط قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم» بود و پس از آن‌که در دانشگاه هامبورگ[۴] از آن دفاع کرد و به انتشار رسانید، مسیر حرفه‌ای دانشگاهی‌اش را، در حوزۀ مطالعات اسلامی و مطالعات سامی و عهد عتیق، در دانشگاه هامبورگ آغاز کرد. افزون بر این‌ها، وی مدارک و درجات علمی دیگری نیز دارد که شاید مهم‌ترینشان درجۀ Habilitation است که از دانشگاه فریبورگ آلمان[۵] در سال ۱۹۹۲ گرفته است. در این دانشگاه، موضوع پژوهش او «وقف و معماری در قاهرۀ عثمانی (قرون ۱۶ و ۱۷)»[۶] بود؛ پژوهشی که نهادهای آقاخان، بنیاد تحقیقات آلمان، بنیاد فولکس واگن[۷] و DAAD از آن حمایت مالی می‌کردند.
ابوسیف در مقام پژوهشگر هنر اسلامی از چندین جهت اهمیت دارد. نخست آن‌که اهمیت بنیادین دوران مملوک در تاریخ جهان اسلام فقط در ۲۰ـ۳۰ سال اخیر به‌درستی درک شده است. در این میان ابوسیف یکی از شخصیت‌های اصلی و هدایت‌کنندۀ این جریان محسوب می‌شود. دیگرنکتۀ مهم دربارۀ ابوسیف این است که او مهارت خاصی در ترکیب تاریخ و فلسفه و نزدیکیِ این دو حوزه به یکدیگر دارد. کتاب «زیبایی در فرهنگ عربیِ» او جزو این دسته از آثار است و با وجود نقاط کمبود (که در بخش مرور کتاب می‌توانید بخوانید) نقطۀ عطفی در ارتقاء درکِ هنر اسلامی دانسته می‌شود. همچنین، او با داشتن مهارت در زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، عربی و تا حد خواندن به زبان‌ّهای اسپانیایی و ترکی و فارسی، نه‌تنها محققی نوآور شناخته می‌شود و پروژه‌های مهمی را رهبری کرده است، بلکه در چندین دانشگاه بین‌المللیِ مهم در مقام استادی الهام‌بخش درخشیده است. ابوسیف به مدت ۱۴ سال (از ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴) استاد باستان‌شناسی و هنر اسلامی در دانشکدۀ مطالعات شرقی و آفریقایی[۸] در دانشگاه لندن بود. اما پیش از آن در دانشگاه‌های مختلفی از جمله دانشگاه امریکایی قاهره، مونیخ، برلین، بابمبرگ، هاروارد نیز تدریس کرده است. جدا از آثار مکتوب او و تدریس در دانشگاه‌ها، شرکت در کنفرانس‌های متعدد بین‌المللی و عضویت در نهادهای مختلف (موسسۀ بازبینی مطالعات مملوکیان در شیکاگو[۹]، هیئت ویراستاری آثار مملوک در دانشگاه بُن[۱۰]، آکادمی اروپا بخش مطالعات شرق و کلاسیک[۱۱]) در زمرۀ سوابق پژوهشی او قرار می‌گیرد.
نتایج تلاش‌های تحقیقاتی او درباب هنر و معماری اسلامی در چند کتاب و در بیش از ۵۰ مقاله به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی انتشار یافته است؛ آثاری که موضوعاتی از این قبیل را شامل می‌شوند: فلزکاری مملوکیان و پسا ـ مملوکیان، مناره‌های قاهره، یادمان‌های تاریخیِ مملوکیان و عثمانیان در مصر و سوریه (مساجد، مقابر، خانقاه‌ها و کاخ‌ها)، شیوه‌ها و سبک‌های تزئینی، اصناف، مسئلۀ حمایت از هنر، نهادهای مذهبی همچون وقف و باغ‌های اسلامی. عناوین مهم‌ترین کتاب‌های او بدین قرار است: معماری اسلامی در قاهره (۱۹۸۹) که فرهنگستان هنر با ترجمۀ اردشیر اشراقی آن را چاپ کرده است[۱۲]، چراغ‌های فلزیِ مملوکان و پسا ـ مملوکان (۱۹۹۵)[۱۳]، زیبایی در فرهنگ عربی (۱۹۹۹)[۱۴]، قاهرۀ ممالیک: تاریخ معماری و فرهنگ آن (۲۰۰۷)[۱۵]، مناره‌های قاهره: معماری اسلامی از فتح اعراب تا پایان امپراتوری عثمانی (۲۰۱۰)[۱۶]، دیپلماسی فعال در سلطنت مملوک: هدایا و فرهنگ مادی در جهان اسلامِ سده‌های میانه (۲۰۱۴)[۱۷]. آخرین کتاب او کتابی درباب مصر و سوریه در عصر ممالیک: کاتبان، کتابخانه‌ها و بازار[۱۸] در سال ۲۰۱۹ در انتشارات بریل چاپ شده است. این اثر او نخستین کتابی است که در آن به موضوع چرخۀ کتاب در حکم کالا در سلطنت مملوک توجه شده است. ابوسیف در این کتاب به بررسی تأثیر حمایت‌های شاهی بر تولید کتاب و شکل‌گیری و سازماندهی کتابخانه‌ها درون نهادهای مذهبی و اندازۀ کتاب‌ها و نمایش ظاهری‌شان می‌پردازد و اهمیت مجموعه‌های خصوصی و تعاملشان با نهاد کتابخانه‌ها و نقش موقوفات در حیات کتابخانه‌ها را نشان می‌دهد. بازار را محیطی برای مبادلات فکری و تجاری و مرکز تولید توصیف می‌کند و نرخ‌ها و اجرت‌ها را بررسی می‌کند. پیشینۀ اجتماعی و شغلی کاتبان و خوش‌نویسان بخش عمده‌ای از کتاب را تشکیل می‌دهد و زنجیره‌ای از استادان خوشنویس در سرتاسر دوران ممالیک در آن ذکر شده است.
ابوسیف پژوهش‌های خود را بر زندگی‌نامه‌ها، تواریخ، اسناد موقوفات و نسخه‌های خطی بنیان می‌گذارد و همواره سعی دارد منابع را به شیوه‌ای بدیع و از نگاهی نو مطالعه کند. نکتۀ مهم دربارۀ ابوسیف این است که او همیشه می‌داند چگونه دقتِ مورخ و ادراکِ مورخ هنر را با مهارت‌های فلسفی ترکیب کند. او نه‌تنها محققی نوآور و رهبر پروژه‌هایی بنیادین است بلکه استادی الهام‌بخش برای جامعۀ دانشگاهی نیز هست.
اما نهایتاً برای مشاهده‌‌ی فهرست کامل آثار او می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:
https://www.ae-info.org/ae/Member/Behrens-Abouseif_Doris/Publications
پی‌نوشت
[۱] او هم شهروند آلمان است و هم مصر.
Email address: da30@soas.ac.uk
[۲] American University of Cairo
[۳] Institut Francais d’Archeologie Orientale (IFAO), Cairo
[۴] Hamburg University
[۵] University of Freiburg/Germany
[۶] publ. Leiden-Köln-New York 1994
[۷] Deutsche Forschungsgemeinschaft, the Volkswagen Foundation
[۸] the School of Oriental and African Studies (SOAS)
[۹] The Mamluk Studies Review, Chicago
[۱۰] Mamlukische Beiträge, University of Bonn
[۱۱] Academia Europaea, section ‘Classic and Oriental Studies’
[۱۲] Islamic architecture in Cairo: an introduction. Leiden; New York: E.J. Brill, 1989
https://archnet.org/publications/3146
کتاب «هنر اسلامی در قرن ۱۹» کار مشترک دوریس ابوسیف، استفن ورنویت با ترجمه معصومه حبیبی توسط انتشارات ویهان منتشر شده است.
[۱۳]Mamluk and post-Mamluk metal lamps. Le Caire: Institut français d’archéologie orientale, 1995.
https://books.google.com/books/about/Mamluk_and_Post_Mamluk_Metal_Lamps.html?id=sUdkAQAACAAJ
[۱۴] Beauty in Arabic Culture. Princeton, NJ: Markus Wiener, 1999.
https://www.amazon.com/Beauty-Arabic-Culture-Princeton-Middle/dp/1558761985
[۱۵] Cairo of the Mamluks. A History of Architecture and Its Culture. London: I.B. Tauris, 2007.
https://www.amazon.com/Cairo-Mamluks-History-Architecture-Culture/dp/184511549X
[۱۶] The minarets of Cairo: Islamic architecture from the Arab conquest to the end of the Ottoman Empire. London; New York: I.B. Tauris, 2010.
https://www.amazon.com/Minarets-Cairo-Islamic-Architecture-Conquest/dp/1848855397
[۱۷] Practicing Diplomacy in the Mamluk Sultanate: Gifts and Material Culture in the Medieval Islamic World. London, 2014.
[۱۸] The book in Mamluk Egypt and Syria (1250-1517): Scribes, Libraries and Market. Brill, 2019.
لینک‌های مرتبط
ایمیل:
رزومه:
https://www.soas.ac.uk/art/staff/file82918.pdf
ریسرچ گیت:
https://www.researchgate.net/profile/Doris-Behrens-Abouseif
منابع
https://www.aeinfo.org/ae/Member/BehrensAbouseif_Doris/OtherInformation
https://islamicworld.britishmuseum.org/audio/21
https://www.soas.ac.uk/staff/staff30642.php
