مارگارت گریوز

مارگارت گریوز

Margaret Graves

از پژوهشگران معاصر در عرصۀ مطالعات تاریخ هنر اسلامی، پرفسور مارگارت گریوز[1]، دانشیار پیشین گروه تاریخ هنر و معماری دانشگاه ایندیانا بلومینگتون[2] است و از سال 2023 در گروه تاریخ هنر و معماری دانشگاه براون مشغول به کار است. حیطۀ مطالعاتی وی شامل هنرهای تجسمی، فرهنگ بصری و معماری اسلامی در قرون میانه، هنر و صنعت در جهان اسلام، شرق‌شناسی و تاریخ‌نگاری هنر اسلامی است. گریوز در سال 2010 از دانشگاه ادینبرو در رشتۀ تاریخ هنر دکتری خود را گرفت. موضوع رساله‌اش، با راهنمایی رابرت هیلن‌برند[3]، «جهان‌های کوچک‌شده: چهارمطالعه برروی اشیا در شکل و شمایل معمارانه در خاورمیانۀ سده‌های میانه»[4] بوده است که زمینۀ کاری گریوز در پژوهش‌های متأخرش در قالب مقاله‌ها و کتابش را نیز شکل داده است. همچنین گریوز دورۀ پست‌دکتری را در مؤسسۀ مطالعات عالی علوم انسانی دانشگاه ادینبرو[5] و انستیتوی مطالعات فارسی انگلیس[6] در سال‌های 2010 تا 2011 گذرانده است.

از برجسته‌ترین تألیفات گریوز، که جایزۀ کارن گولد[7] را در سال 2021 و جایزۀ سالانۀ کتاب مرکز بین‌المللی هنر سده‌های میانه[8] در سال 2019 و جایزۀ بنیاد برکات[9] در سال 2018 را برای او به ارمغان آورده است، کتاب «هنر كنایی: شئ، تزئین و معماری در اسلام سده‌های میانه»[10] است که در سال 2018 نوشته است. امتیاز ویژۀ این کتاب استفادۀ فراوان از منابع تاریخی سده‌های اسلامی و دیدگاه تحلیلی به اشیا در قلمرو اسلامی در سده‌های میانه است. ایدۀ اصلی کتاب ارتباط میان معماری و اشیا است و گریوز در آن اثبات می‌کند که چگونه اشیا با فلسفه و الهیات و علوم و ادبیات سده‌های میانه پیوند خورده است و اشیاء متعددی را در بافت تاریخی‌شان قرار می‌دهد و ماهیت و روابط آن‌ها با معماری را ارزیابی می‌کند. گریوز این اشیا (شامل بخوردان و جوهردان و چراغدان) را الگوهای محاکاتی از فرم‌های معماری می داند. از جمله اصطلاحات به‌کاررفته در این کتاب خرَدِ دست[11] است، چراکه گریوز صنعتگری سده‌های میانۀ اسلامی را عملی خردورزانه و نوعی تفکر دانسته است. به باور او بحث و اشاره به صنعتگری در طیف وسیعی از منابع  ادبی و فلسفی عربی و فارسی قرن 10 تا 12 میلادی یافت می شود که مقارن با دوره‌ای است که شکوفایی فکری گسترده‌ای در جهان اسلام رخ داده است.

از دیگر تألیفات گریوز می‌توان به مقاله‌ای از ویژه‌نامۀ «مطالعۀ خاورمیانه و خاورنزدیک در مؤسسۀ مطالعات عالی، پرینستون، 1935ـ2018»[12] اشاره کرد. در این مقاله گریوز به متن کتیبه های تزئینی در اشیاء سده های میانۀ اسلامی می پردازد و نظریه های ادبی سده‌های میانه را شامل دو بخش لفظ و معنا می‌داند و دست‌نوشته‌ها را زبانِ دست می‌نامد که بیانگر ماهیت دوگانۀ کلمه یعنی گفتار و نوشتار است. تمركز وی در این مقاله بر روی عباراتی است که برای صاحب ناشناس شئ از خداوند طلب برکت می‌کنند. گریوز اهمیت این گونه نوشتار‌ها را ایجاد ارتباط مؤثر میان شئ و مخاطب و عملکردهای احتمالی اجتماعی این کتیبه‌ها می‌داند؛ از سوی دیگر این کتیبه‌ها را شیوۀ مناسبی برای طبقه‌بندی‌های تاریخ هنری ذکر می‌کند. وی از دشواری‌های خواندن این کتیبه‌های عمدتاً تکراری می‌گوید که برآمده از پیچیدگی‌های خط‌نوشته‌ها، تکرار، حذف و اشتباهات نوشتاری است و این سؤال را مطرح می کند که آیا این پیچیدگی‌ها برای به چالش  کشیدن مخاطبان اصلی این اشیاء بوده؟ عملکرد اجتماعی این اشیا چه بوده است؟ فرضیات گریوز مبتنی بر این است که نیاز مخاطب به چرخاندن شئ برای خوانش کتیبه‌های روی آن تعامل بیشتری میان او و شئ ایجاد می کرده است. از سویی این عبارات بر ارزش های اقتصادی و اجتماعی آن می‌افزوده و ابزاری برای بیان حسن نیت اهداکنندۀ شئ به صاحبش و تمرینی برای افکار و رفتارهای صحیح و خیرخواهانه در محیط‌های اجتماعی و خانگی بوده است. تألیف دیگر گریوز فصل سیزدهم کتاب «سلجوقیان و جانشینانشان: هنر، فرهنگ و تاریخ»[13] است كه در ادامۀ مباحث کتاب خود، به تمایز ماهیت سطح دوبعدی تزئین‌‌شده و شئ سه‌بعدی تزئینی می‌پردازد و برای تحلیل خود به منابع مکتوب قرون میانه از جمله آراء غزالی رجوع می کند.

در واقع آنچه مطالعات مارگارت گریوز را در حیطۀ مطالعات تاریخی هنر اسلامی برجسته می‌کند کشف اندیشه‌های حاکم بر تاریخ هنر در سده‌های میانۀ اسلامی با مطالعه و تسلط بر گسترۀ شواهد متنی و نظریه‌های ادبی و کلامی و فلسفی و تفسیر اشیا در بافت تاریخی و فرهنگی زمان و مکان ساختشان است که می توان چنین نگاهی را الگویی در مطالعات تاریخ هنر اسلامی قرار داد.

پی‌نوشت

[1]. Margaret Graves (marggrav@indiana.edu)

[2]. Indiana University Bloomington

[3]. Robert Hillenbrand

[4]. Worlds Writ Small: Four Studies on Miniature Architectural Forms in the Medieval Middle East

[5]. Institute for the Advanced Study of the Humanities, University of Edinburgh

[6]. British Institute of Persian Studies

[7]. The Karen Gould Prize) www.medievalacademy.org (اطلاعات بیشتر در:

[8]. International Center of Medieval Art Annual Book Prize (www.medievalart.orgاطلاعات بیشتر در: )

[9]. Barakat Trust prize (www.barakat.orgاطلاعات بیشتر در: )

[10]. Arts of Allusion: Object, Ornament, and Architecture in Medieval Islam

[11]. The intellect of  the hand

[12]. Margaret S. Graves, ‘Say Something Nice: Supplications on Medieval Objects, and Why They Matter’, in Sabine Schmidtke, ed., Studying the Near and Middle East at the Institute for Advanced Study, Princeton, 1935-2018 (Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2018), pp. 322–330

[13]. Margaret S. Graves, ‘Casting Shadows’, in Sheila Canby, Deniz Beyazit and Martina Rugiadi, eds, The Seljuqs and Their Successors: Art, Culture, and History (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020), pp. 199–214