موزۀ موسسۀ هنر شیکاگو: آرتر آپم پوپ و مقولۀ هنر ایرانی
The Art Institute of Chicago: Arthur Upham Pope and the Category of Persian art
شیکاگو در سال 1871، شاهد آتش سوزی همه‌گیری بود که این بزرگ‌ترین شهر منطقۀ غرب میانۀ آمریکا را در کام خود کشید. خیّران و مقامات شهری بهترین راه برای بازسازی و تزریق پویایی و امید به این شهر مصیبت دیده را میزبانی «نمایشگاه جهانی کلمبیایی»[1] دیدند که قرار بود در سال 1893 به مناسب يادبود چهارصدمین سال ورود کریستف کلمب به قارۀ آمریکا برگزار شود. هدف از اين میزبانی، تبدیل شيکاگو به شهری جهان‌وطنی، به قطبی فرهنگی و هنری بود. در چنین فضايی بود که پای هنر اسلامی به این شهر باز شد و با پیکرۀ فرهنگی‌اش درآمیخت.
«نمایشگاه جهانی کلمبیایی» متشکل از غرفه‌هایی از کشورهای مختلف بود که در آن‌ها، دلالان و فروشندگان آثار هنری اشیایی از آن کشورها را به نمایش می‌گذاشتند. غرفه‌های کشورهای موسوم به «شرقی»[2] شامل تركيه و مراکش و مصر و ایران، که به شکل بازارهایی تودرتو طراحی شده بودند، از جمله پربازدیدترین غرفه‌ها و فرش ایرانی از جمله پرفروش‌ترین کالاهای این نمایشگاه بود. این نمایشگاه نه تنها شبکۀ تجاری دلالان آثار هنر اسلامی را که پیشتر بازارشان محدود به نیویورک بود در دیگر مناطق امریکا گسترد، بلکه چشم و ذوق هنری مخاطبان امریکایی را با هنر اسلامی آشنا کرد و تقاضای بی‌سابقه‌ای برای آثار هنری اسلامی به وجود آورد[3].
شهری که رویای جهان‌وطنی را دنبال می‌کرد و می‌خواست به قطبی هنری تبدیل شود، حالا نیاز داشت که به آثار هنری موزه‌هایش تنوع ببخشد. در بخش «هنرهای شرقی» موزۀ موسسۀ هنر شیکاگو[4] که در سال 1922 تأسیس شده بود، با ورود آرتر آپم پوپ در سال 1925، آثار هنر اسلامی روزبه‌روز فراوان‌تر می‌شد. پوپ جوان که پس از یک دوره تدریس تاریخ هنر در دانشگاه‌های آمریکا حالا به مجموعه‌بندی[5] و دلالی آثار هنر اسلامی متمایل شده بود، پس از تصدی‌اش به عنوان تنظیم‌کنندۀ مجموعه و مشاور «هنرمحمدی»[6] در موزۀ مؤسسۀ هنر شیکاگو، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مجموعه‌های آثار اسلامی در آمریکا را تشکیل داد.
پوپ برای خریداری آثار مورد نظرش برای موزۀ مؤسسۀ هنر و مجموعه‌داران خصوصی شیکاگو به خوبی از روابطش با دلالان آثار هنری و دولت وقت ایران بهره می‌برد. از جمله آثار ارزشمندی که پوپ توانست برای موزه تهیه کند مجموع 66 شئ به‌دست‌آمده از کاوش‌های هرتسفلد[7] در سامرا بود. او اقبال زیادی به خرید نسخه‌های خطی و منسوجات نشان نمی‌داد. عمدۀ آثار مجموعۀ اسلامی موزۀ مؤسسۀ هنر شیکاگو ایرانی و در درجۀ بعد آثار به دست آمده از مصر، عراق و ترکیه بودند. از جمله مهم‌ترین آثار این مجموعه سفال‌های زرین‌فام و هفت‌رنگ آن هستند.
یک دهه تصدی پوپ در جایگاه تنظیم‌کنندۀ مجموعۀ هنر اسلامی در موزۀ مؤسسۀ هنر شیکاگو به او این فرصت را داد که طرح «موزۀ آسیایی»[8] را که سال‌ها در سر پرورانده بود در محیط یک موزه به بوتۀ آزمایش بگذارد. در دهه‌های آغازین قرن بیستم، در دوره‌ای که موزه‌های انگشت‌شماری مجموعه‌هایی قابل اعتنا از آثار هنر اسلامی را شکل داده بودند، نوعی سردرگمی در باب چیدمان و دسته‌بندی این هنر در موزه‌ها وجود داشت. در حالی که عمدۀ موزه‌ها هنر اسلامی را زیرمجموعۀ هنرهای هلنی دسته‌بندی می‌کردند، پوپ هنر اسلامی را به سردمداری هنر ایرانی، هنری اساساً آسیایی معرفی کرد[9].
شاید بتوان گفت مهم‌ترین و ماندگارترین میراث آرتر آپم پوپ در موزه‌داری موسسۀ هنر شیکاگو شکل‌دهی و اعتباربخشی به مقولۀ «هنر ایرانی» بود. در مطالعات جدی تاریخ هنر اسلامی، که از اواسط سدۀ نوزدهم در اروپا با مورخان و طراحانی نظیر آلویس ریگل[10] و اوون جونز[11] آغاز شده بود، هنر عرب‌های اسپانیا را والاترین دستاورد هنر تمدن اسلامی معرفی می‌کردند. در دهه‌های 1920 تا 1930، پوپ که بی‌پروا هنر ایرانی را بر دیگر هنرهای اسلامی مرجح می‌دانست، با آثار مکتوب و سخنرانی‌هایش و همچنین از طریق انتقال آثار ایرانی به موزه‌ها و مجموعه‌های متعدد، سلیقۀ هنری امریکایی را به سمت ترجیح بر هنر ایرانی سوق داد[12]. تأثیر ترویج هنر ایرانی توسط پوپ آنجا آشکارتر می‌شود که به این نکته توجه کنیم که عمدۀ آثار مورخان هنر اسلامی در نیمۀ دوم قرن بیستم به هنر اسلامی ایران اختصاص داشت.
منابع وابسته
موزۀ مؤسسۀ هنر شیکاگو:
مجموعۀ اسلامی موزۀ مؤسسۀ هنر شیکاگو:
https://www.artic.edu/collection?artist_ids=Islamic
پی‌نوشت
[1]. World Columbian Exposition
[2]. oriental
[3]. White, Trumbull, and William Igleheart. The World’s Columbian Exposition, Chicago, 1893. Chicago: International Pub. Co., 1893.
[4]. The Art Institute of Chicago
[5]. Curation
[6]. در قرن نوزدهم و تا اواسط قرن بیستم، هنر منتسب به تمدن و فرهنگ‌های اسلامی عمدتاً «هنر محمدی» خوانده می‌شد.
[7]. Ernst Herzfeld
[8]. Asiatic Museum
[9]. Kadoi, Yuka. Arthur Upham Pope and a New Survey of Persian Art. Boston: Brill, 2016.
[10] Alois Riegl (1858-1905)
[11] Owen Jones (1809-1874)
[12]. Yuka Kadoi and Iván Szántó –, et al. The Shaping of Persian Art: Collections and Interpretations of the Art of Islamic Iran and Central Asia. Newcastle upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Publishing, 2013.
